Konkurencja

konkurencja.uokik.gov.pl

Za antykonkurencyjne porozumienie nie jest uznawane dozwolone naśladownictwo. Działanie takie polega na samodzielnym dostosowywaniu się przez przedsiębiorcę do zmieniających się warunków rynkowych, w szczególności do zachowania konkurentów (np. obserwowanie polityki cenowej bezpośrednich konkurentów i dostosowywanie do nich swojej oferty sprzedażowej).

Ponadto antykonkurencyjne porozumienie uważane jest za legalne w przypadku:

1. porozumień bagatelnych (por. odpowiedź na pytanie 2);
2. zaistnienia przesłanek do wyłączenia indywidualnego (por. odpowiedź na pytanie 3);
3. zaistnienia przesłanek do wyłączenia grupowego (por. odpowiedź na pytanie 4).

Niektóre porozumienia z uwagi na niską siłę rynkową tworzących je przedsiębiorców nie stanowią naruszenia przepisów antymonopolowych. Chodzi tu o tzw. porozumienia bagatelne (mało odczuwalne), gdzie udziały w rynku właściwym przedsiębiorców je tworzących nie przekraczają 5% w przypadku porozumień horyzontalnych i 10% w przypadku porozumień wertykalnych.

Zakazu nie stosuje się też, gdy wskazane wyżej progi udziałów rynkowych nie zostały przekroczone o więcej niż 2% w okresie dwóch kolejnych lat kalendarzowych w czasie trwania porozumienia.

UWAGA! Opisane reguły bagatelności nie dotyczą najcięższych ograniczeń konkurencji, tj.:

1. porozumień cenowych,
2. porozumień polegających na wspólnym ustalaniu ilości produkowanych lub sprzedawanych towarów (porozumienia kontyngentowe),
3. porozumień podziałowych (rynku lub konsumentów),
4. zmów przetargowych.

Te rodzaje porozumień są nielegalne bez względu na udziały rynkowe uczestniczących w nich przedsiębiorców.

Niektóre ograniczające konkurencję porozumienia mogą zostać indywidualnie wyłączone spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję, jeżeli uczestnik naruszenia wykaże, że porozumienie to jednocześnie (musi wystąpić łączne spełnienie wszystkich poniższych przesłanek):

1. przyczynia się do polepszenia produkcji, dystrybucji lub postępu technicznego, lub gospodarczego,
2. zapewnia nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynikających z porozumienia korzyści,
3. nie nakłada na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, które nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów,
4. nie stwarza tym przedsiębiorcom możliwości wyeliminowania konkurencji na rynku właściwym w zakresie znacznej części określonych towarów.

Wyłączenie indywidualne (inaczej reguła rozsądku) opiera się na założeniu, że porozumienie, pomimo iż z formalnego punktu widzenia jest zakazane, może wywoływać prokonkurencyjne skutki (może być w jakimś aspekcie korzystne dla rynku). Negatywne skutki takiego porozumienia muszą być równoważone przez korzyści płynące z jego zawarcia. Wykazanie prokonkurencyjnych skutków porozumienia spoczywa na przedsiębiorcy.

W przypadku, gdy cała kategoria porozumień korzysta z wyłączenia (jest uznawana za dopuszczalne), mamy do czynienia z wyłączeniem grupowym. Kategorie porozumień uznawanych za prokonkurencyjne określone są w następujących rozporządzeniach Rady Ministrów:

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień wertykalnych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz.U.2014.1012)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 2015 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień o transferze technologii spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz.U.2015.585)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie wyłączenia określonych porozumień specjalizacyjnych i badawczo- rozwojowych spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz.U.2011.288.1691)
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 marca 2011 r. w sprawie wyłączenia niektórych rodzajów porozumień, zawieranych między przedsiębiorcami prowadzącymi działalność ubezpieczeniową, spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję (Dz.U.2011.67.355)

Jeżeli dane porozumienie spełnia przesłanki określone w jednym z powyższych aktów prawnych, nie ma konieczności badania, czy istnieją przesłanki do wyłączenia indywidualnego.

Nie. Zarówno bierna rola w porozumieniu (np. niezabieranie głosu w trakcie spotkań, brak wdrożenia w życie ustaleń), jak i całkowity brak świadomości dokonanych działań nie zwalniają z odpowiedzialności za naruszenie prawa ochrony konkurencji.

W pierwszym przypadku sam fakt uczestnictwa w antykonkurencyjnych ustaleniach powoduje, że bierny uczestnik wie, jakie działania podejmą w najbliższym czasie jego konkurenci i w każdej chwili może wprowadzić w życie ustalenia.

W przypadku braku świadomości bezprawnego działania wystarczające jest wykazanie, że racjonalny (typowy) przedsiębiorca powinien wiedzieć, że jego zachowanie narusza zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień.

Porozumienia ograniczające konkurencję są w całości lub w odpowiedniej części nieważne. Oznacza to, że skutki prawne takiego porozumienia w ogóle nie powstają (nie istnieją) zarówno pomiędzy stronami takiego porozumienia, jak i osobami trzecimi, a te, które powstały, muszą zostać unieważnione (jest tak, jakby w ogóle nie doszło do zawarcia porozumienia).

Ograniczające konkurencję porozumienie jest nieważne już w momencie jego zawarcia (do stwierdzenia nieważności nie jest konieczne uprawomocnienie się decyzji stwierdzającej praktykę).

Zakaz porozumień ograniczających konkurencję odnosi się także do działalności związków przedsiębiorców (organizacji zrzeszających niezależnych przedsiębiorców), czyli branżowych zrzeszeń przedsiębiorców, ich stowarzyszeń i samorządów zawodowych. Za porozumienie ograniczające konkurencję uznawane są m.in. uchwały, decyzje i inne akty wewnętrzne tych organizacji, a także nieformalne zalecenia lub wytyczne (np. dotyczące cen sprzedaży towarów lub oferowanych usług czy ustalające podział rynku) o ograniczającym konkurencję celu lub skutku, mające wpływ na ich członków. W pewnych przypadkach również sama wymiana informacji na forum związku przedsiębiorców może stanowić naruszenie prawa konkurencji.

Przykładowo za ograniczające konkurencję uznane zostało postanowienie wewnętrznego regulaminu samorządu architektów, zabraniające architektom udziału w konkursach i przetargach, w których podstawowym kryterium wyboru była cena (decyzja DOK-106/2006).

Rażącym przypadkiem ograniczenia konkurencji było umieszczenie w Kodeksie etyki zawodowej notariusza postanowienia określającego przyciąganie klientów poprzez proponowanie niższego wynagrodzenia za usługi notarialne (decyzja DDF-31/2002).

W zależności od okoliczności sprawy za udział w porozumieniu może zostać ukarany związek przedsiębiorców albo poszczególni jego członkowie.

Wymiana informacji między przedsiębiorcami jest normalną cechą wielu konkurencyjnych rynków, a jej skutkiem mogą być różnego rodzaju korzyści dla podmiotów gospodarczych i konsumentów. To, czy wymiana informacji stanowi ograniczające konkurencję porozumienie, zależy od rodzaju przekazywanych pomiędzy konkurentami informacji (zakazane jest przekazywanie informacji poufnych, tzw. wrażliwych informacji handlowych).

Przekazywanie danych na temat planowanych cen (lub ich elementów składowych), przewidywanej liczby produktów przeznaczonych do sprzedaży czy oferowanych w przyszłości usług stanowi poważne ograniczenie konkurencji, może bowiem pozwolić konkurentom ustalić wspólny poziom cen bez ponoszenia ryzyka utraty klientów lub wojny cenowej. Antykonkurencyjny skutek może mieć również wymiana aktualnych, niejawnych informacji strategicznych dotyczących danego przedsiębiorcy (np. dane dotyczące klientów, kosztów produkcji, obrotów, sprzedaży, mocy produkcyjnych, jakości, planów marketingowych, zagrożeń, inwestycji, technologii oraz programów badawczo-rozwojowych i ich wyników).

Szczególnie negatywne dla rozwoju konkurencji jest przekazywanie informacji na rynkach silnie skoncentrowanych, czyli takich, na których działa niewiele podmiotów, oraz kiedy wymieniający się przedsiębiorcy posiadają łącznie wysoki udział w rynku właściwym (por. decyzja DOK-7/2009 dotycząca zakazanego porozumienia pomiędzy producentami cementu).

Uzgodnienia między przedsiębiorcami należącymi do jednej grupy kapitałowej co do zasady nie będą stanowić porozumienia ograniczającego konkurencję. Wynika to z faktu, że spółki stanowiące jedną grupę kapitałową, pomimo iż są formalnie odrębnymi podmiotami, nie mają swobody podejmowania samodzielnych decyzji gospodarczych (nie są niezależne). Tak więc na rynku uczestnicy grupy kapitałowej występują de facto jako jeden organizm gospodarczy.

Z tego m.in. względu Prezes UOKiK umorzył postępowanie w sprawie porozumienia między TP SA i PTK Centertel sp. z o.o., ustalając, że między tymi podmiotami są powiązania kapitałowe (PTK Centertel jest spółką córką TP SA), osobowe i formalne oraz istnieje silny wpływ spółki matki na kierunek działalności spółki córki (decyzja DOK-34/2007).

Ustalanie między producentem (dostawcą) a dystrybutorami cen minimalnych (czyli cen, poniżej których dany produkt nie może być sprzedawany) i cen sztywnych (czyli cen o stałej, określonej wysokości) jest zawsze zabronione.

W pewnych przypadkach ustalanie cen maksymalnych (czyli cen, powyżej których dany produkt nie może być sprzedawany) jest dozwolone. Takie zachowanie jest dopuszczalne (korzysta z tzw. wyłączenia grupowego spod zakazu porozumień ograniczających konkurencję), jeżeli udział w rynku właściwym producenta i dostawcy nie przekracza 30%. Jeśli udział któregokolwiek z uczestników porozumienia przekracza ww. próg procentowy, porozumienie nie korzysta z wyłączenia grupowego i podlega indywidualnej analizie.

Dozwolone jest również sugerowanie cen odsprzedaży – pod warunkiem, że zachowanie takie jest rzeczywiście niewiążącą rekomendacją (decyzja o przestrzeganiu ceny rekomendowanej jest samodzielnie podejmowana przez dystrybutora).

UWAGA! Z punktu widzenia prawa ochrony konkurencji nie jest istotne to, jak przedsiębiorcy nazwą ustalaną przez siebie cenę. Ważne jest, jaki ma ona faktyczny charakter. Jeżeli np. producent stosuje wobec dystrybutorów naciski lub zachęty (np. odmowa dostaw lub określone rabaty czy bonusy), mające skłonić do stosowania sztywnej ceny odsprzedaży jego produktów, nie ma znaczenia, że uczestnicy porozumienia określają tę cenę jako rekomendowaną lub sugerowaną.

Producent (dostawca) co do zasady nie może ograniczać dystrybutorom swoich produktów ich sprzedaży przez Internet.

Ewentualne ustanowienie ograniczeń dystrybucji internetowej w porozumieniu między dostawcą a dystrybutorem może stanowić rodzaj personalnych lub terytorialnych ograniczeń sprzedaży, które mają status poważnych ograniczeń konkurencji. Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, że ustanowienie przez dostawcę całkowitego zakazu sprzedaży internetowej nie może być uzasadnione ochroną prestiżowego wizerunku produktów i nie może uzasadniać ograniczenia konkurencji (wyrok Trybunału Sprawiedliwości w sprawie C-439/09).

Nie oznacza to zakazu ustanawiania przez producentów (dostawców) jakichkolwiek ograniczeń dla dystrybutorów internetowych. W świetle wyjaśnień Komisji Europejskiej, mających zastosowanie w sprawach, które wpływają na handel między państwami członkowskimi UE, dopuszczalne jest zakazanie przez dostawcę prowadzenia przez dystrybutora sprzedaży aktywnej, np. na terytoriach innych wyłącznych dystrybutorów, przy czym przejawem sprzedaży aktywnej jest m.in. reklama skierowana do określonej grupy klientów. Dopuszczalnym ograniczeniem sprzedaży internetowej jest również stosowanie przez dostawcę przy doborze dystrybutorów pewnych standardów jakości przy wykorzystywaniu strony internetowej, np. wymóg odpowiedniej szaty graficznej, określonych okresów dostawy przesyłek. Ponadto dostawca może uzależnić dopuszczenie dystrybutora do sprzedaży internetowej od posiadania przynajmniej jednego lokalu handlowego lub salonu wystawowego. Innym przypadkiem dozwolonego ograniczenia sprzedaży przez Internet jest zakaz sprzedaży na rzecz nieautoryzowanych dystrybutorów.

Istnieją sygnały, które mogą wzbudzać podejrzenia nabywców towarów (konsumentów, kontrahentów) co do stosowania przez sprzedawców zakazanych uzgodnień cenowych. W szczególności uwagę nabywców powinny zwracać:

• zbieżność w czasie zmian cen (zarówno podwyżek, jak i obniżek) dokonywanych przez niezależnych sprzedawców. Jeżeli na rynku nie zaistniały inne okoliczności, które uzasadniałyby jednoczesne wprowadzenie zmian cen (np. wzrost kosztów produkcji lub ograniczona podaż sprzedawanych towarów), może to świadczyć o istnieniu nieprawidłowości;
• nieuzasadniony wysoki poziom cen utrzymywany przez niezależnych sprzedawców mimo spadku kosztów. Należy ocenić, czy poziom cen znajduje obiektywne uzasadnienie, czy też jest np. zbyt wygórowany w porównaniu do cen stosowanych w okresach minionych na danym rynku lub do cen aktualnych na rynkach sąsiednich;
• ujednolicenie cen i innych warunków sprzedaży stosowanych przez różnych sprzedawców;
• usztywnienie cen, rozumiane jako brak skłonności poszczególnych niezależnych sprzedawców do negocjowania cen sprzedaży lub udzielania kontrahentom rabatów ponad określony poziom – może to wskazywać na dokonanie ustaleń co do minimalnego lub sztywnego poziomu cen sprzedaży;
• przypadkowe ujawnienie przez kontrahentów informacji mogących wskazywać na istnienie antykonkurencyjnego porozumienia. Przykładem takiej sytuacji może być wskazywanie przez kontrahenta (np. dostawcę towarów) na brak możliwości uzyskania przez nabywcę niższych cen towaru z uwagi na istnienie zakazu udzielania rabatów.

Przetarg jest popularną formą wyboru kontrahenta proponującego najkorzystniejsze warunki finansowe. Niekiedy oferenci mogą zaniechać samodzielnego działania i zawrzeć zmowę z innymi uczestnikami przetargu, by zagwarantować sobie zyski wyższe niż w sytuacji, gdyby musieli uczestniczyć w rzeczywistej rywalizacji rynkowej. Zmowy przetargowe są szczególnie szkodliwe dla konkurencji.

Zmowy przetargowe przybierają najczęściej jedną z następujących form:

• uzgodnienie rezygnacji z udziału w przetargu jednego lub kilku przedsiębiorców lub wycofania złożonej oferty. W ten sposób zwycięzcą zostaje podmiot wytypowany przez uczestników zmowy;
• złożenie oferty/ofert o ustalonej treści (np. co do ceny);
• złożenie oferty/ofert zawierających błędy formalne lub oferty/ofert niekompletnych. Działanie takie ma na celu doprowadzenie do sytuacji, w której przetarg wygra wytypowany przez członków zmowy przedsiębiorca-oferent;
• podzielenie się przetargami (rotacja ofert) poprzez ustalenie, który z przedsiębiorców ma zwyciężyć w danym przypadku, składając najkorzystniejszą ofertę;
• podział rynku, np. poprzez ustalenie, że każdy z uczestników zmowy weźmie udział w przetargach na wyznaczonym terenie lub organizowanych przez konkretne podmioty;
• podzielenie się zyskiem, np. zwycięzca przetargu zatrudnia „przegranego” jako podwykonawcę, rekompensując mu w ten sposób rezygnację z udziału w przetargu lub celowe złożenie gorszej oferty.

Przedsiębiorca biorący udział w przetargu lub instytucja je organizująca mogą powiadomić UOKiK o podejrzeniu istnienia zmowy przetargowej. W tym celu można posłużyć się formularzem zawierającym opis okoliczności, które mogą świadczyć o stosowaniu praktyki ograniczającej konkurencję. Dodatkowe informacje na temat zmów przetargowych są dostępne w opracowaniu przygotowanym przez UOKiK.